Uniwersytet Trzeciego Wieku to inicjatywa znana od lat, skierowana do osób po 50. roku życia, emerytów i rencistów, którzy po zakończeniu aktywności zawodowej, uwolniony czas chcą wykorzystać na naukę i zdobywanie nowych umiejętności.
Uczestnictwo w zajęciach oferowanych przez uniwersytety trzeciego wieku działające na całym świecie pozwala nie tylko na poszerzenie, czy aktualizację wiedzy, ale często na rozpoczęcie nauki czegoś, co w czasie aktywności zawodowej słuchaczy pozostawało wyłącznie w sferze planów.
Nadrzędnym celem działalności uniwersytetów trzeciego wieku jest poprawa jakości życia osób starszych oraz stworzenie warunków dobrego starzenia się poprzez systematyczne pogłębianie swojej wiedzy i pracę twórczą w zespołach. Pozostałe cele to m. in.:
- upowszechnianie inicjatyw edukacyjnych;
- aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna osób starszych;
- poszerzanie wiedzy i umiejętności seniorów;
- ułatwianie kontaktów z instytucjami takimi jak służba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodkami rehabilitacyjnymi i innymi;
- angażowanie słuchaczy w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska;
- podtrzymywanie więzi społecznych i komunikacji wśród seniorów.
Istnieją dwa modele Uniwersytetów Trzeciego Wieku
- francuski - ściśle związane z ośrodkami akademickimi, cechuje go wysoki poziom działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej, zróżnicowane pod względem form organizacyjnych (pełna integracja z uczelnią, ścisła współpraca lub niezależność od uczelni). Zajęcia prowadzone na uniwersytetach francuskich mają następujące formy: wykłady, warsztaty, kursy, seminaria, wycieczki i zajęcia ruchowe. Działalność uniwersytetów finansowana jest z opłat członków uniwersytetu , subsydiów pochodzących ze środków samorządowych, i środków pochodzących od sponsorów.
- brytyjski – jest nazywany też modelem Cambridge; jest oparty na samokształceniu i samopomocy seniorów, bez wsparcia ze strony uczelni wyższych. Seniorzy sami organizują zajęcia wykorzystując własną wiedze i doświadczenie. może zostać założony właściwie przez każdą osobę. Istnieją zarówno uniwersytety liczące kilkaset członków jak i małe, liczące od kilkunastu do kilkudziesięciu członków. Te ostatnie funkcjonują zazwyczaj w mniejszych miejscowościach. Oferta edukacyjna uniwersytetów jest zróżnicowana: wykładane są przedmioty akademickie, prowadzone są również zajęcia praktyczne. Program w znacznej mierze zależy od tego, czym interesują się studenci i jakie posiadają umiejętności. Niektóre uniwersytety współpracują ze szkołami wyższymi, większość jednak pozostaje zupełnie niezależnymi ośrodkami kształcenia ludzi starszych, spełniającymi oprócz funkcji poznawczych również integracyjne i terapeutyczne.
UTW na świecie
Pierwszy UTW powstał we Francji w Tuluzie w 1973 r. Pomysłodawcą pierwszego Uniwersytetu Trzeciego Wieku był Pierre Vellas (profesor prawa międzynarodowego na Uniwersytecie w Tuluzie). W 1975 roku również z inicjatywy Vellasa powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie UniwersytetówTrzeciego Wieku – AIUTA. Jest to międzynarodowa organizacja skupiająca uniwersytety trzeciego wieku z całego świata. Jej celem jest promowanie edukacji osób starszych, wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy uniwersytetami z różnych krajów, również prowadzenie badań na temat edukacji dorosłych. Jej członkami są także trzy polskie uniwersytety: Lubelski UTW, UTW w Warszawie przy ul. Marymonckiej oraz Mokotowski UTW. Do 1975 roku powstały UTW w Belgii, Szwajcarii, Polsce, Włoszech, Kanadzie i USA (California). Do Wielkiej Brytanii idea UTW trafiła w 1981 roku. Od tego czasu możemy mówić o dwóch modelach UTW - francuskim i brytyjskim.
UTW w Polsce
Pierwszy UTW w Polsce zaczął funkcjonować w 1975 roku (równocześnie z pierwszym UTW w Szwajcarii, we Włoszech i Kanadzie). Powstał przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie z inicjatywy lekarki – prof. Haliny Szwarc. Pomysł narodził się dzięki rozmowie z Pierre Vellas (założycielem pierwszego UTW na świecie) , którego spotkała na zjeździe gerontologów w Mediolanie. Tam dowiedziała się o założeniu pierwszego UTW w Tuluzie. Pół roku później z jej inicjatywy uruchomiono UTW w Warszawie. Polska była trzecim krajem świata, w którym rozwinął się ruch UTW. Kolejne uniwersytety trzeciego wieku powstawały w miastach:
- Wrocław (1976) – przy współpracy Szwarc,
- Opole (1977),
- Szczecin (1978),
- Poznań (1979).
Obecnie w Polsce funkcjonuje prawie 500 Uniwersytetów Trzeciego Wieku zrzeszających ponad 120 tysięcy słuchaczy.